Osmanlı Tarihinin En Ünlü Hamamı

Ekrem Hakkı Ayverdi, Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 (1451-1481), C.IV, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, İstanbul, 1974, s. 599-601. “Çarşı Kapısı'nda şimdiki Yeraltı yaya geçidinin devamında, semte ismini veren büyük ve muhteşem hamamdır. Gedik Ahmed Paşa'nın vakfiyesi elimize geçmedi; bu hamam her halde Afyon Kara Hisar'da olan cami' ve medresesine vakıf olacakdır. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, hamamın vakıf olduğunu, ba'zı hududlar münasebetiyle yazıyorsa da mevkuuf-i 'aleyhi - neresi için tahsis olunduğunu - her nedense bir bend halinde göstermemiş. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri, (422. Vakıf, 76. S.) da Emin Sinan Mahallesi'nde bir başkası tarafından vakfedilen bir binanın hududlarmda "Vakf-ı Hamam-ı Ahmed Paşa" yı ve Ahmed Paşa evladının bir milkini gösteriyor. Bu münasebetle Gedik Ahmed Paşa'nın orada emlaki de olduğu anlaşılıyor ve belki orada oturduğu 'akla geliyor. 'Aynı defterde (630. Va., 114. S.) Divane 'Ali Bey Mahallesi'nde "Ahmed Paşa Vakfı" (642. Va., 116. S.),"Gedik Ahmed Paşa Vakfı", (646. Va.) de yine Ahmed Paşa Vakfı ismi geçmekdedir. Gedik Ahmed Paşa'nın bir mahallesi olmamasına, Vakıf Defteri'nde böyle bir mahallenin faslı açılmamasına rağmen bir vakfın binasının "Der Mahalle-i Hamam-ı Ahmed Paşa" da olduğu da (652. Va., 117. S.) mukayyeddir. Bu kayıdlar hamamın 'aidiyetini belirtmekde olduğu gibi bir tarih cümlesi de senesini göstermekdedir: "Tarih-i Hamam-ı Ahmed Paşa der Şehr-i Kostantıniyye ... Hasan güft " bu da 879 (1474) göstermekdedir . Hamamın Glück'de izahatı ve yalnız erkekler kısmının planı vardır; külhan kısmı da konmamışdır; 'umumiyet üzre doğru olmakla beraber, soğuklukdan girilen hela kapısını 2.20 m. olarak çizmesi, onun yanındaki eyvanda bölmeler göstermesi ve soğukluğun duvarlarını 'aynı kalınlıkda zannetmesi, ve kapılara 'aid müteferrik farklar gibi hatalar vardır . Bu hamam İstanbul'un pek güzel ve büyük hamamlarından biridir. Bilhassa erkekler kısmı haşmetli, havalıdır. Soğukluğun giriş duvarı iki buçuk metreye yakın olduğu halde yanlar 1.76 dır. Buna niye lüzum görülmüşdür? Soğuklukda pek az pencere vardır. Ilıklık üç eyvanlı, kubbelidir; hela da buradadır. Göbek taşı üç eyvanlı, dört halvetlidir. Kubbelere muhtelif şekiller tatbik edilmişdir. Eyvanlar göğüslemeli, halvetler, halka halka kademelidir. Kadınlar tarafının soğukluğu diğerinden 3 m. daha ufakdır. Soğukluğun iki höcresi ve bir kahve ocağı bulunmakdadır. Ilıklık tek kubbelidir. Uzun bir dehlizle sıhhi kısma geçilir. Sıcaklık üç eyvanlı, dört kubbelidir. Eyvanlar da göğüslemeler üzerine ufacık kubbeler oturtulmuş, halvetler baklavalı kuşağa basdırılmışdır. Kadınlar kısmının soğukluğu diğerlerinden on metre kadar geriden başlatılmışdır, (904. R.). Duvar yüzleri kasnaklar kaba yonma, muntazam sıralı ufak taşlarla yapılmışdır. Kubbeler taşla kaplıdır,